Sắt là một trong những khoáng chất quan trọng nhất đối với cơ thể, tham gia trực tiếp vào quá trình tạo hemoglobin – thành phần giúp vận chuyển oxy đến các tế bào. Tuy nhiên, thiếu sắt lại là tình trạng dinh dưỡng phổ biến nhất trên toàn thế giới, ảnh hưởng đến trẻ em, phụ nữ và cả người trưởng thành. Tại Việt Nam, tỷ lệ người thiếu sắt ngày càng gia tăng do thói quen ăn uống, môi trường làm việc, áp lực cuộc sống và nhiều yếu tố sức khỏe khác.

Vậy vì sao nhiều người dễ thiếu sắt? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn hiểu đầy đủ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và cách phòng tránh – điều trị hiệu quả.

1. Sắt quan trọng thế nào đối với cơ thể?

Trước khi tìm hiểu nguyên nhân thiếu sắt, cần hiểu vai trò của khoáng chất này:

• Tạo huyết: Sắt là thành phần chính của hemoglobin (hồng cầu), giúp vận chuyển oxy.
• Tăng cường miễn dịch: Người đủ sắt sẽ có khả năng chống nhiễm khuẩn tốt hơn.
• Hỗ trợ chuyển hóa năng lượng: Sắt giúp cơ thể giảm mệt mỏi, duy trì sự tỉnh táo.
• Quan trọng với phụ nữ mang thai và trẻ nhỏ: Thiếu sắt ảnh hưởng lớn đến sự phát triển não bộ và thể chất.

Khi cơ thể thiếu sắt, bạn có thể gặp tình trạng thiếu máu thiếu sắt, làm giảm chất lượng công việc, học tập và sinh hoạt.

2. Vì sao nhiều người dễ thiếu sắt? 7 nguyên nhân thường gặp nhất

2.1. Chế độ ăn uống thiếu sắt

Nhiều người có thói quen ăn uống chưa khoa học:

• Ít ăn thịt đỏ, hải sản, gan động vật
• Ăn nhiều mì gói, đồ chiên rán, tinh bột trắng
• Lạm dụng trà, cà phê khiến giảm hấp thu sắt

Đây là nguyên nhân phổ biến nhất khiến cơ thể không có đủ lượng sắt cần thiết mỗi ngày.

2.2. Cơ thể hấp thu sắt kém

Không phải cứ ăn nhiều sắt là hấp thu tốt.
Những thói quen làm giảm hấp thu sắt:

• Uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn
• Ăn nhiều thực phẩm giàu canxi cùng lúc với thực phẩm giàu sắt
• Thiếu vitamin C (vitamin C giúp tăng hấp thu sắt lên nhiều lần)
• Các bệnh lý dạ dày – ruột (viêm dạ dày, viêm ruột, loét, cắt dạ dày…)

Đặc biệt, người bị viêm dạ dày do vi khuẩn H. pylori cũng khó hấp thu sắt.

2.3. Mất máu – nguyên nhân thầm lặng khiến nhiều người thiếu sắt

Mất máu khiến lượng sắt trong cơ thể giảm nhanh chóng. Các nguyên nhân thường gặp:

• Phụ nữ hành kinh kéo dài hoặc rong kinh
• Xuất huyết tiêu hoá (viêm loét dạ dày, trĩ, polyp…)
• Chảy máu cam thường xuyên
• Hiến máu quá nhiều lần nhưng không bù sắt

Đây là nhóm đối tượng cần đặc biệt chú ý.

2.4. Phụ nữ mang thai – nhu cầu sắt tăng cao

Khi mang thai, nhu cầu sắt của mẹ tăng gấp 2–3 lần để:

• Tạo máu cho mẹ
• Tạo máu cho thai nhi
• Phát triển não bộ, hệ thần kinh của trẻ

Nếu không bổ sung đủ, mẹ rất dễ thiếu sắt, dẫn đến mệt mỏi, hoa mắt, chóng mặt, tăng nguy cơ sinh non.

2.5. Trẻ em trong giai đoạn phát triển mạnh

Trẻ từ 6 tháng – 5 tuổi thường dễ thiếu sắt do:

• Dự trữ sắt từ khi sinh ra giảm dần
• Chế độ ăn thiếu thực phẩm giàu sắt
• Trẻ biếng ăn, ăn uống thiên lệch, chỉ ăn cháo/bột
• Giai đoạn tăng trưởng nhanh nên nhu cầu sắt cao

Thiếu sắt khiến trẻ chậm lớn, hay ốm, kém tập trung.

2.6. Người ăn chay dễ thiếu sắt hơn

Sắt từ thực vật (sắt không heme) hấp thu kém hơn 2–3 lần sắt từ động vật.
Người ăn chay toàn phần thường thiếu:

• Sắt
• Vitamin B12
• Kẽm

Nếu không xây dựng chế độ ăn khoa học và không bổ sung đúng cách, tình trạng thiếu máu rất dễ xảy ra.

2.7. Stress kéo dài & mất ngủ làm giảm hấp thu sắt

Nhiều nghiên cứu cho thấy stress làm:

• Giảm sản xuất axit dạ dày
• Giảm hấp thu vitamin & khoáng chất
• Gây rối loạn ăn uống

Người làm việc áp lực cao, dân văn phòng, người thức khuya liên tục thường có tỷ lệ thiếu sắt cao hơn bình thường.

3. Dấu hiệu nhận biết cơ thể đang thiếu sắt

Thiếu sắt thường diễn tiến âm thầm. Bạn có thể nhận ra qua những biểu hiện sau:

• Mệt mỏi kéo dài, làm việc nhanh đuối
• Da nhợt nhạt, môi tái
• Hoa mắt, chóng mặt, dễ ngất
• Nhịp tim nhanh
• Rụng tóc, móng tay yếu
• Thường xuyên lạnh tay chân
• Tập trung kém, hay quên
• Nhức đầu, dễ cáu gắt

Nếu có từ 3 dấu hiệu trở lên, bạn nên kiểm tra công thức máu và ferritin.

4. Làm sao để phòng và cải thiện tình trạng thiếu sắt?

4.1. Bổ sung sắt qua chế độ ăn uống

Các thực phẩm giàu sắt dễ hấp thu:

• Thịt bò, thịt gà, thịt nạc heo
• Hải sản: hàu, sò huyết, tôm
• Gan động vật
• Trứng

Thực phẩm thực vật có sắt:

• Rau xanh đậm: cải bó xôi, rau dền
• Đậu, mè, hạt điều, yến mạch

4.2. Tăng hấp thu sắt bằng vitamin C

Cách tốt nhất:

• Uống viên sắt cùng nước cam hoặc nước chanh
• Ăn trái cây giàu vitamin C (ổi, cam, kiwi)

4.3. Hạn chế các yếu tố cản trở hấp thu sắt

• Không uống trà, cà phê trong vòng 1 giờ sau ăn
• Không uống viên sắt cùng lúc với viên canxi
• Hạn chế ăn quá nhiều thực phẩm chế biến sẵn

4.4. Sử dụng viên uống bổ sung sắt

Những đối tượng nên bổ sung sắt định kỳ:

• Phụ nữ mang thai & sau sinh
• Phụ nữ có kinh nguyệt không đều
• Người bị thiếu máu
• Trẻ em trong giai đoạn phát triển
• Người ăn chay
• Người làm việc căng thẳng, thường xuyên mệt mỏi

Lưu ý: Nên chọn sắt hữu cơ dễ hấp thu và ít gây táo bón.

5. Khi nào cần đi khám?

Bạn nên đến cơ sở y tế khi:

• Mệt mỏi kéo dài không rõ nguyên nhân
• Da xanh xao, thở hụt hơi
• Kinh nguyệt ra nhiều
• Nghi ngờ thiếu máu hoặc đã từng thiếu sắt trước đó

Xét nghiệm ferritin và công thức máu là cách chính xác nhất để chẩn đoán.

Kết luận

Thiếu sắt là vấn đề rất phổ biến, nhưng hoàn toàn có thể phòng và điều trị nếu bạn hiểu đúng nguyên nhân và chú ý chăm sóc sức khỏe hằng ngày. Hãy lắng nghe cơ thể, điều chỉnh chế độ ăn, bổ sung sắt đúng cách và khám sức khỏe định kỳ để tránh tình trạng thiếu máu ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.